Czym błyszczały Słowianki?
Hej kochani! Dziś powiemy sobie nieco o ozdobach Słowianek, choć może nieco więcej o tych zewnętrznych niż wewnętrznych, albowiem jak to się mówi klejnoty są najlepszym przyjacielem kobiety. Czym więc się przyozdabiały?
Zapraszam!
Tradycyjną rolą kobiety w społeczeństwie słowiańskim była oczywiście organizacja życia rodzinnego, choć oczywiście jak wszędzie zdarzały się wyjątki, takie jak na przykład rola kapłanki. Jakkolwiek nie brzmiałoby to smutno w kontekście gender i szufladkowaniu ich zadań, Słowianki cieszyły się wieloma wolnościami w patriarchalnym świecie, między innymi miały one prawo do dziedziczenia, co w wielu kulturach było w tym czasie absolutną abstrakcją. Były jednak uważane między innymi za doskonałe partnerki, a obcy kulturowo kronikarze chwalą je między innymi za wierność dosłownie do grobowej deski i podążanie za małżonkiem nawet w zaświaty na stos pogrzebowy, niemniej badania wykazują, że raczej były to "żony zastępcze" czyli niewolnice / służące, które i tak nie miały dużo lepszych perspektyw w świecie doczesnym. W tym czasie na prawowitą małżonkę przechodziły obowiązki głowy rodziny.
Wśród słowiańskich kobiet złotymi zgłoskami w dziejach historii zapisały się takie wybitne jednostki jak żona Haralda Sinozębego, córka Mściwoja, czy sławetna Świętosława, zwana matką królów.
Rejon bałtycki jest, szczególnie dla badań nad kulturą Słowian, bardzo ważnym miejscem, gdyż najdłużej zachował niezależność, włączając w to niezależność religijną. Do XII wieku była to cała Słowiańszczyzna Północna na czele z Gdańskiem, Połabie, Obodryci i Wieleci. Niepodległość religijną Słowian liczy się zazwyczaj do momentu upadku świątyni w Arkonie w 1168 roku.
Okres wczesnego średniowiecza to czas rozwoju złotnictwa i srebrnictwa, również na terenie ówczesnej Polski. Wyroby te możemy zobaczyć między innymi w Muzeum w Gdańsku, na Wolinie, Muzeum Warmii i Mazur, Muzeum Archeologii w Warszawie i wielu innych. Skąd czerpiemy wiedzę na temat tych cudeniek? Przede wszystkim oczywiście z wykopalisk archeologicznych. Szczególnie cenne są tak zwane skarby oraz pochówki. Tutaj jako najbardziej obfitujące w znaleziska można wymienić między innymi:
-skarb, np. z Olbrachtówka - zausznica, kaptorga i inne. Charakter depozytu prawdopodobnie ekonomiczny, gdyż znaleziska występują głównie w postaci siekańców
-groby i pochówki - moment pochówku to dla Słowian tylko część drogi jaką podejmują. O wierze w zaświaty świadczą między innymi obfite dary grobowe, w tym przedmioty nieużytkowe, stworzone specjalnie z myślą o tej "okazji", (między innymi ostrogi typu lutomierskiego) więc nie musiały być to ozdoby codzienne, a nie jako układ inscenizowany.
Ozdoby kobiece we wczesnym średniowieczu to podstawowy element stroju, zaraz obok giezła, sukni i krajki, do której doczepiano drobiazgi codziennego użytku. Wyrażały one również status społeczny noszącej. Istotnym elementem stroju kobiety, szczególnie mężatki była chusta. Zamężne kobiety zasłaniały włosy, zwłaszcza w miejscach publicznych, aby zasygnalizować, że są "zajęte".
Jedną z najbardziej charakterystycznych, słowiańskich ozdób są kabłączki skroniowe. Wyróżniamy ich kilka typów. Najczęstszym modelem są s-kształtne, a ich średnica wynosiła średnio 2 cm od X-XI wieku, od 2 do 5 cm - XI- początek XII w., i powyżej 5 cm do XIV w. Noszono od 1 do kilku ozdób tego typu. Dla Pomorza charakterystyczne są puste kabłączki wykonywane z giętej blaszki, lub odlewane. Ornamenty jakie się na nich pojawiają to geometria, ornitologia i florystyka, lecz również granulat i oploty. Zausznice to bardzo podobna ozdoba, noszona w ten sam sposób, niemniej bazująca na pełnym okręgu. Wyróżniamy m. in. zausznice gwiaździste, krzyżowate z główkami zwierzęcymi (Olbrachtówek) i podwójnie krzyżowate (Ruś). Noszono również klasyczne kolczyki.
Ozdoby, jakie noszono na szyi są bardzo zróżnicowane. Najczęściej występujące ozdoby w tej kategorii to kolie. Robione były z różnego typu kolorowych paciorków szklanych (paciorki mogły być zbobione na różny sposób, między innymi wschodnim (Ruś, Bizancjum) sposobem wtapania folii z metali szlachetnych, mozaikowe, nawijane, segmentacyjne. Najczęściej miały kształt okrągły, bądź tubowaty) i z kamieni, np. karneolu, bursztynu czy kryształu górskiego. Do kolii dodawano również paciorki z metali szlachetnych, (np. srebrne, zdobione granulatem, lub ażurowe) i zawieszki, głównie lunule, symbol wyjątkowo kobiecy, zawieszki dzwoneczkowate, którymi odpędzano złe moce, ale też zęby zwierzęce i muszle.
Wybitnie ciekawymi ozdobami są kaptorgi. Choć być może na ich pojawienie się mocno wpłynęło chrześcijaństwo. Są to małe "relikwiarze" zawierające w środku prawdopodobnie różnego rodzaju zaklęcia. Do "uroków" - amuletów używano skrawków materiału, roślin, drewna, kości małych zwierząt, a nawet krwi. Takie srebrne "pudełeczka" noszono na szyi, często również jako element kolii. Wyróżniamy trapezowate i prostokątne. Motywy zdobnicze najczęściej roślinne, ornitologiczne i zoomorficzne.
Noszono również bransolety i naramienniki, szczególnie popularne w tradycji bałtyjskiej.
Ozdób dopełniały oczywiście pierścionki różnego rodzaju. Były na tyle powszechne, że noszono po 1-2. Te na prawej dłoni nosiły prawdopodobnie mężatki, a na lewej kobiety stanu wolnego. Pierścionki z oczkiem miały głównie znaczenie magiczne. Pierścionki były odlewane, wybijane, punktowane i kute.
Co ciekawe, najbardziej rozbudowane pochówki względem wyposażenia są dziecięce. Być może względnie krótkie życie na ziemi chciano im wynagrodzić obfitującym w dostatki życiem pozagrobowym.
Biżuteria Słowiańska była na tyle popularna, że archeolodzy często znajdują ją w osadach innych kultur, między innymi w Danii, Szwecji (na 33 skarby aż 17 z biżuterią słowiańską!) - najwięcej w Bornholmie, co świadczy o intensywnej wymianie kulturowej z krajami skandynawskimi.
Relacja z wystawy i przyległego grodziska w Sopocie:
https://youtu.be/oV3SeEMiEgc
To wszystko na dzisiaj. Macie swoje ulubione ozdoby słowiańskie? Jak zwykle zachęcam do dyskusji.
Bibliografia:
artykuł powstał głównie w oparciu o odczyt Archeologia Żywa "Kobieca biżuteria u Słowian znad Bałtyku"
Komentarze
Prześlij komentarz