Imiona słowiańskie

Imiona słowiańskie
znaczenie i słowotwórstwo

 

Witajcie moi drodzy. Dziś chciałabym przybliżyć Wam temat imion słowiańskich.

Mało kto wie, skąd się one właściwie wywodzą, szczególnie że w ostatnich dwóch

dziesięcioleciach pojawił się mocny trend spolszczania imion zagranicznych

celem określania dzieci. Jak ja byłam gównięciem, były to głównie imiona

brazylijskie, w tym momencie są to imiona uznawane za typowo amerykańskie

(choć w praktyce mają etymologię, która mogłaby Was porządnie zaskoczyć).

Od staropolskich lub słowiańskich od dawna się już odchodzi, a jest to duży błąd.

Imiona te często były czymś w stylu dobrej wróżby na przyszłość, jakby

zaklęciem przynoszącym szczęście, określaniem życia i wartości którymi należy

się kierować. Miały bardzo mocno określone znaczenie. Sławomir miał być więc

sławiącym pokój, Zbigniew unikającym złości, a Przemysław miłującym

rozważność i szczerość. 

 

Jako ciekawostkę chciałabym na początku podać fakt, iż imiona japońskie 

(samurajskie, XII - XIX wiek) tworzono w sposób podobny, co słowiańskie.

Składały się one z dwóch znaków kanji (w uproszczeniu chiński alfabet). Np.

Nobutada (fonetycznie) - znak nobu dla wiary, a naga dla wierny, lub

np. Takauzi - taka dla szacunku i uzi dla rodu. Gdzie często syn miał pierwszy

znak imienia "dziedziczony" po ojcu. Imiona słowiańskie tworzone były zazwyczaj

również z dwóch wyrazów staropolskich. Np. Jaromir - Jaro dla silny, mir dla

pokój. Imiona samurajskie tworzono więc w analogiczny sposób co staropolskie.

 

Ale dość ciekawostek z innych stron świata. Skupmy się na imionach słowiańskich.

To, co wyróżniało je z imion indoeuropejskich to fakt, że nie pochodzą od imion

Bogów ani wykonywanego zawodu. Nie spotyka się też raczej imion związanych z

pochodzeniem zwierzęcym, jak w innych kulturach, w których występował

szeroko pojęty totemizm. 

Imiona właściwe Słowianie nadawali swoim pociechom dopiero w czasie

postrzyżyn, (wiek ok. 7 lat) a wcześniej nosiły one imiona zastępcze mające

chronić przed mocami demonicznymi. Właściwe były wróżbą bohaterskiej

przyszłości, bogactwa lub upomnieniem do szacunku dla rodu. Stopniowo,

do XVI wieku zaczęły być one wypierane przez imiona chrześcijańskich świętych.

Co zarówno ciekawe, jak i bulwersujące właśnie w XVI wieku używanie imion

słowiańskich zostało zakazane przez Sobór Trydencki. Kolejny zamach na

rodzimą kulturę. Powróciły one jednak do łask z wiekiem XIX. Było to

spowodowane kulturą romantyczną, dążeniami patriotycznymi, chęcią poznania

korzeni i powrotu do natury. Jak już wspomniałam większość z nich (przynajmniej

tych bardziej znanych i popularnych) budowana była z dwóch wyrazów i

wyrażała życzenie na przyszłość. Początkowo ponoć było to nawet pełne zdanie,

a imiona złożone w znany nam sposób to późniejsze uproszczenie. Powszechnie

uważa się też, że dokładnie jak w szogunacie takie imiona otrzymywały raczej

dzieci arystokracji, bądź wyższych warstw społecznych. Najczęstszym drugim

członem było -mir i -sław (np. Častimir z języka chorwackiego). Podobne

przykłady znane są oczywiście między innymi z Serbii i Chorwacji.

Dziś możemy wyróżnić następujące rodziny imion męskich:

 

Ochronne, nadawane najczęściej jako imiona zastępcze (Niemir, Nierad,

Przezmid)

imiona związane z kultem z leksemami Bog-, -bóg, Trzeb- (Bogumił, Chwolibog)

"waleczne" z leksemami  bor, Broni-, Kazi-, -pełk, Raci-, -woj

(Dobrowoj, Wojciech, Kazimir)

zawierające życzenie sławy z leksemami Mir-, -mir, Sław-, -sław

(Chwalisław, Miłosław, Sławobor)

nawiązujące do relacji rodowych (Ciecierad, Bratumił, Sietrzerad)

nawiązujące do relacji międzyludzkich (Gościrad, Radogost)

 

Przykładowe zestawienie członów używanych do tworzenie imion z objaśnieniem:

 

 

bar - bronić

bog-  los, dola

bole - więcej

bor - walka

broni - strzec

dar

dobro

ciech - pociecha

chwał - sławić

czci

dom

drogo - cenny

gniew

goj - obfitość

gost - gość

jar - mocny

lub - miły

lud - ludzie

lut - okrutny

mił - miły

mir - pokój

mści - mścić się

mysł - myśleć

praw - prawy

przem - szczery

rad - zadowolenie

rat - wojna

siem - ród

siostra

sław - sławić, sława

sobie

wit - władca

włod - panować

woj

uj - wuj

żyr - życie

 

 

 

Imiona kobiece tworzono w ten sam sposób, tylko dodawano końcówkę -a.

Istnieją jednak końcówki typowo kobiece, takie jak - wola, -cześć, -weść,

-włość, -żyźń. Brzmią więc one dla dzisiejszego słuchacza trochę bardziej

"egzotycznie" niż męskie. Ich przykłady to Boguhwola, Przybycześć, Dobrowieść,

Boguwłość, Świętożyźń czy Niedomira. 

 

Nieco innym typem są imiona imiesłowne i hipokorystyczne. Pierwsze to przede

wszyskim imiona życzące (Kochan), uczuciowe (Obiecan), czy chroniące

(Grozim). Druga kategoria to imiona skrócone, pochodzące od tych

dwuczłonowych. Tutaj możemy sobie wymienić takie przykłady jak Goch,

Stach, Stasz, Miech, Lech. Z żeńskich: Bliz, Sulim, Cieszym.

 

Imiona mogły pochodzić też od dość trywialnych wyrazów pochodzących od

rzeczowników lub przymiotników (Szydło, Kąkol, Broda, Rus, Jeż, Jawor, Opoka,

Siodło, Mleko, Żałoba, Pożar). Tak więc od pochodzenia zwierzęcego, roślinnego,

przez cechy zewnętrze potomka, pokarmy po wyrazy abstrakcyjne bądź

związane z uczuciami.

 

Tutaj zakończymy nasze dzisiejsze rozważania. Mam nadzieję, że troszkę Was

zainteresowałam i może znajdziecie dzięki temu inspiracje dla swoich przyszłych

pociech. Może ktoś z Was pochwali się własnym, słowiańskim imieniem :D?

Zapraszam do dyskusji i zostawienia komentarza. Do zobaczenia w następnym

materiale.

Bibliografia pomocnicza:

Grzenia J., 2002. Słownik imion, PWN, Warszawa
Malec M., 2000. Obraz rodziny w słowiańskich imionach złożonych, Słowiańskie composita antroponimiczne, Lublin
Taszycki W., 1926. Najdawniejsze polskie imiona osobowe, Polska Akademia Umiejętności, Kraków